Кој беше Свети Василиј Острошки? Од дете магнат до чудотворец и бедем на верата во најмрачните времиња
Свети Василиј Острошки е личност чија судбина и духовна борба ја менуваа историјата – неговиот живот започнува во скромна христијанска фамилија во Херцеговина, а завршува како легенда и заштитник на православјето и страдалниот народ. Опстанал и под најголеми закани, неговото име денес е симбол на чудо и надеж. Откријте го животниот пат и делото што ги преминува границите на времето и просторот.
In This Article:
- Детство на Стојан: од почетна наука до монашки пат
- Првите искушенија: прогон, неправди и борба за вистинската вера
- Пастирот на верата и ослободителот: чуда, лекар за народот и чувар на православието
- Историски контекст и улогата на митрополитот Василиј
- Острошкиот манастир: засолниште, чудотворно место и симбол на истрајност
- Смртта, моштите и култот кон Свети Василиј
Детство на Стојан: од почетна наука до монашки пат
Според мемоарите, Свети Василиј Острошки е роден во Херцеговина, во селото Мрконица, Попово Поље, на 28 декември 1610 година. Крстен е со името Стојан. Роден во духовно и побожно семејство, се посветил на постот, молитвата и Црквата. Младиот Стојан ги изучувал првите лекции за христијанската добродетел и побожност дома. Воспитан со најдлабока вера и љубов кон Бога, Стојан се одликувал со својот смирен дух, сериозност и топлина. За да го одгледаат своето дете и да му всадат љубов кон пишаниот збор и духовноста, неговите родители го запишале во манастирот Завала, именуван по Сретението на Пресвета Богородица. Со помош на неговиот чичко Серафим, младиот Стојан брзо се запознал со Светото Писмо и светските науки. На оваа возраст, тој ја добил желбата да стане монах.
Првите искушенија: прогон, неправди и борба за вистинската вера
Во манастирот Требиње го добива монашкото име Василиј, а потоа служи во Цетињскиот манастир. Се соочува со неправди и прогон – не прифаќа унија со католиците и е оклеветен, поради што заминува од Црна Гора. Додека бил во манастирот Тврдош, неговата љубов кон постот и молитвата кулминирала со неговото ракополагање, при што го добил името Василиј. Тој го избрал ова име за да го имитира животот и делата на Свети Василиј Велики. Набргу по неговото ракополагање, тој го добил чинот ѓакон и свештеник. Во манастирот, Тврдош го добил чинот архимандрит, што го означило почетокот на бројни патувања до центрите на православната вера низ целиот свет. Василиј патувал до Света Гора, а потоа во Русија. Од своите патувања низ православните земји, се враќал со подароци за сиромашните цркви во Херцеговина. Василиј донирал книги, облека и пари на црквите и на сиромашните. Во овој период, Василиј работел и на реставрација на дотраени цркви и често поправал и реновирал училишта.
Пастирот на верата и ослободителот: чуда, лекар за народот и чувар на православието
Света Гора се сметала за светилник на православната вера и духовниот живот. Неговото поклонение вклучувало патување низ Никшиќ, манастирите Морача и Ѓурѓеви Ступови и Пеќ, за време на кое разговарал со црковните достоинственици и луѓето во манастирот за страдањата на српскиот народ во Херцеговина и суровоста на турската и латинската пропаганда. Тој поминал една година на Света Гора и стекнал широко знаење од бројни свештеници и пустиници. Поминал некое време во српскиот манастир Хиландар и се вратил во Пеќ (Косово), каде што бил ракоположен за митрополит во 1638 година. Иако имал помалку од триесет години, поради неговиот возвишен дух и аскетскиот живот што може да го води еден духовен човек, бил воздигнат во чин епископ. По враќањето во Херцеговина, Василиј Острогски станал еден од најголемите духовни водачи во ослободувањето на јужнословенските народи. Молејќи се и ширејќи го Божјиот збор, тој ги посетил разните делови од земјата. Од овој период почнала да се манифестира моќта на неговиот збор; бил толку моќен што се пријавувале чудесни исцелувања, а на младиот Василиј му се припишувале бројни чуда. До тоа време, луѓето веќе го сметале за светец и доаѓале кај него барајќи помош и утеха во разни неволји. Тој се сетил дека им помогнал на многу свои сонародници со своите духовни учења.
Историски контекст и улогата на митрополитот Василиј
Времињата во кои живеел Василиј биле тешки. Војните меѓу големите сили и внатрешните конфликти, гладот и страдањето на народот биле придружени со верско угнетување. Православната црква, предводена од митрополитот Василиј, му давала поддршка на народот во духовни, световни и политички прашања. Верувале во успехот и истрајноста на христијаните пред лицето на турските освојувања. Жителите на овој регион воспоставиле односи со Венецијанците за време на војните меѓу Венеција и Османлиите, што го олеснило обидот на Венецијанците да стекнат религиозно влијание во делови од Црна Гора и Херцеговина. Митрополитот Василиј и тогашниот патријарх Пајсиј се стремеле да го зачуваат православниот дух во овие земји и покрај притисоците од папските емисари. Благодарение на својот политички талент, Василиј успеал да ги зачува и народот и верата под воениот и политичкиот притисок на големите сили. Оттука произлегува неговиот голем углед како бранител на православието и организатор на народноослободителната борба.
Острошкиот манастир: засолниште, чудотворно место и симбол на истрајност
Манастирот Острог се наоѓа на 30 км од Подгорица и на околу 8 км од патот што ги поврзува Никшиќ и Подгорица. Василиј Острошки живеел скромно, повлечено, во постојана молитва. Поради несогласувања со монашкото братство, во 1651 година го избрал Острог за своето постојано живеалиште, кога митрополијата била префрлена таму. Според преданијата, Василиј живеел извесно време во селото Попе, потоа во пештерата Милица во Пешивци, а подоцна во пештера во Острог Греди, каде претходно живеел пустиникот Исаија. Во близина се наоѓала мала капела. Славата на Василиј како пустиник и духовен водач брзо се проширила. Турците, по неговата смрт, ги запалиле неговите мошти надевајќи се дека ќе го уништат духот на православието, но верата само уште повеќе се зацврстила. Во своето време, Василиј ја обновил долната манастирска црква „Воведение на Пресвета Богородица“, стекнал имоти што ги донирал на црквата и работел на ширење на верата. Подоцна ја изградил и украсил црквата на Светиот Животодавен Крст, на ѕидот на Острог, и ги нарачал фреските. Додека се градел манастирот, самиот Василиј носел камења, се молел и служел литургии. Благодарение на својата духовна и човечка посветеност, тој бил сметан за еден од највлијателните духовни и световни водачи на своето време. Од камените ѕидови на Острог често се спуштал меѓу народот во Бјелопавлиќ, нудејќи совет, утеха и помош на сите кои ја барале.
Смртта, моштите и култот кон Свети Василиј
Свети Василиј Острошки починал на 29 април 1671 година, во својата ќелија. Според легендата, во моментот на неговата смрт, просторијата била осветлена со натприродна светлина. Монасите го погребале под црквата „Воведение на Пресвета Богородица“, а неговиот гроб станал свето место што го посетувале верници од сите краишта на Црна Гора и Херцеговина. Седум години подоцна, Василиј му се појавил во сон на игуменот на манастирот Жупа, барајќи од него да ги открие моштите. По третото јавување, монасите го ископале неговото тело и го положиле во Горниот манастир, каде што почива и денес. Во текот на вековите, моштите на светецот биле преместувани повеќе пати поради воени закани – во 1714, 1852 и 1876 година – но секогаш повторно се враќале во Острог. За време на Втората светска војна, биле засолнети во пештера зад манастирските ѕидови, но и тогаш манастирот чудесно останал недопрен. Култот кон Свети Василиј Острошки трае и денес – како сведоштво за неговата вера, пожртвуваност и чудотворна сила што ги обединува верниците од целиот православен свет.
