Тивката уцена од Кина што ја тресе Европа – и зошто Македонија не смее да мисли дека е поштедена
Најголемите економски ризици често не доаѓаат со бучава, туку тивко – преку материјали за кои ретко кој зборува. Таков е случајот со ретките земни елементи, суровини без кои модерната цивилизација не би можела да функционира. Вградени се во електрични автомобили, ветерници, медицинска опрема, мобилни телефони, напредна електроника и системи за вештачка интелигенција. Без нив, нема зелена транзиција, нема дигитална економија, нема индустриски напредок. Но, Европската унија е речиси целосно зависна од увоз на овие материјали од Кина, што создава сериозна економска и политичка ранливост.
In This Article:
- Кина гради монопол над ретките елементи и ја користи зависноста на Европа како економска уцена
- Македонската економија, силно поврзана со европските индустрии, е ранлива на шокови од Кина и индиректна зависност
- Странските инвестиции се замрзнуваат во време на глобална нестабилност и Македонија може да изгуби драгоцени години развој
- Македонија мора конкретно да го препознае ризикот и да бара индустриски партнерства во европските стратегии за диверзификација
- Македонија нема луксуз да верува дека ова е туѓ проблем – кризата со ретките земни елементи е наша реалност што бара итна стратегија
Кина гради монопол над ретките елементи и ја користи зависноста на Европа како економска уцена
Кина со децении систематски инвестираше во рударење, рафинирање и преработка на ретки земни елементи, додека Европа ги затвораше своите рудници поради еколошки и економски причини. Пекинг тивко создаде монопол и денес контролира најголем дел од светската понуда, особено во делот на преработката. Тоа ѝ овозможува, во секое време, да наметне ограничувања, лиценци или забрани за извоз – не како класични санкции, туку како административен економски притисок. Во 2025 година, токму такви ограничувања ја шокираа Европа и покажа колку брзо цели индустрии можат да влезат во неизвесност. Европа конечно почна отворено да зборува за „економска уцена“.
Македонската економија, силно поврзана со европските индустрии, е ранлива на шокови од Кина и индиректна зависност
На прв поглед, Македонија нема директна врска со ретките земни елементи – нема рудници, не ги увезува директно, ниту ги извезува. Но, индиректната зависност може да биде далеку поопасна. Македонската економија е тесно поврзана со европската индустрија, особено автомобилскиот и електронскиот сектор. Голем дел од нашите фабрики произведуваат компоненти што се вградуваат во германски, француски или холандски производи. Кога таму ќе се појави застој, тој експресно се прелева кај нас: нарачките паѓаат, производството се прекинува, а несигурноста на работните места расте. Ако европските производители немаат пристап до клучни материјали, ударот најбрзо доаѓа преку нашите фабрики и работници. Над две третини од македонскиот извоз оди кон Европа. Ние сме дел од истиот економски екосистем, само со помалку заштитни механизми од големите држави.
Странските инвестиции се замрзнуваат во време на глобална нестабилност и Македонија може да изгуби драгоцени години развој
Во нестабилна геополитичка средина, странските компании стануваат повнимателни. Кога синџирите на снабдување се несигурни, капиталот се движи побавно. Нови инвестиции чекаат, а проширувањата се замрзнуваат. За малата македонска економија, ова значи загубени години и пропуштени можности, не затоа што Македонија не е атрактивна, туку затоа што светскиот ризик ги приморува инвеститорите да бираат побезбедни пазари.
Македонија мора конкретно да го препознае ризикот и да бара индустриски партнерства во европските стратегии за диверзификација
Ова не е проблем што Македонија може да го реши сама, но мора да заземе јасна позиција. Прво, државата мора да го признае ризикот, и тоа не декларативно, туку со конкретни анализи кои индустрии се најранливи и каде зависноста е најголема. Второ, Македонија треба да се вклучи во европските планови за диверзификација – не само политички, туку и производствено. Доколку Европа бара нови локации за преработка, монтажа, рециклирање или логистика, треба да сме подготвени да понудиме реални услови. Трето, размислувањето мора да биде долгорочно: рециклирањето на електроника и индустриски отпад (циркуларна економија) е економска можност, а не само еколошка мода. Земјите што рано ќе влезат таму, ќе имаат предност во иднината.
Македонија нема луксуз да верува дека ова е туѓ проблем – кризата со ретките земни елементи е наша реалност што бара итна стратегија
Зависноста на Европа од ретките земни елементи веќе се претвора во економска реалност што се чувствува низ фабрики, инвестиции и работни места. Македонија нема луксуз да мисли дека ова е „туѓ проблем“. Ние сме дел од истиот систем – само со помалку простор за грешки. Прашањето не е дали оваа криза ќе нè допре, туку дали ќе ја дочекаме неподготвени или ќе изградиме јасна стратегија и визија.
