Дрвото коешто ги уби своите 30 милиони браќа: Вистинската приказна за брестот и неговата клетва
Во 1967 година, Британија ја погоди тивка шумска апокалипса. За само една деценија загинаа над 30 милиони возрасни брестови – дури 90% од сите стари дрвја. Живите огради се претворија во гробишта од мртви стебла, а пејзажот изграден со векови стана непрепознатлив. Најстрашно: смртта не дојде однадвор, туку од врските под земја – корените на брестот станаа патишта на смртта за цели шуми. Ова не е бајка за вештерки, туку вистинска еколошка катастрофа која нѝ докажа дека понекогаш токму нашите силни страни не прават најранливи.
In This Article:
- Суперорганизам што илјадници години биле симбол на опстанок
- Епидемијата на „Холандска болест“
- Променета микроклима, истребени инсекти и економски штети
- Брестовите навистина убиваат – и тоа без магија
- Постепена еволуција и селекција: Надежта за брестовите лежи во генетиката и во природниот избор
- Брестот е тивко предупредување: Силата ја носи слабоста, глобализацијата ги уништува локалните видови
Суперорганизам што илјадници години биле симбол на опстанок
Родот Улмус вклучува околу 40 видови листопадни дрва. Брестот умее да живее до 400 години, да порасне и до 40 метри а дијаметарот на стеблото да достигне 3 метри. Главниот куриозитет се асиметричните листови за оптимално собирање светлина. Но, најважното е скриено – дрвото се размножува преку корените создавајќи клонови што можат да бидат огромен суперорганизам. Она што изгледа како сто дрва, често е еден џиновски жив организам. Ова го спасувало видот милиони години. Во XX век, тоа ќе биде причината за неговиот пад.
Епидемијата на „Холандска болест“
Првите знаци на масовно сушење се појавиле во Холандија во 1919 година – виновникот е габата Ophiostoma ulmi, која ја пренесуваат бубачките Scolytus. Првата епидемија во Европа уништува меѓу 10–40% од брестовите, но нов агресивен американски бран во 1960-тите го менува сè. Новата габа не само што се шири преку бубачки, туку и од корен во корен, од дрво во дрво. Колку поповрзани биле брестовите, толку побрзо умирале. Британија изгубила 30 милиони од 33 милиони брестови, Франција 95%, САД 100 милиони. Уништена е клучната биолошка компонента на цели екосистеми.
Променета микроклима, истребени инсекти и економски штети
Брестот бил еден од главните видови во екосистемот: на него живееле 82 видови инсекти и 40 видови лишаи, белата пеперутка не преживеала во Британија по исчезнувањето на дрвото. Со отсуството на брестовите се влошила ерозијата на почвата, намалени се приносите, а температурите станале поекстремни. Економска загуба: милијарди фунти. Венеција е изградена врз палисади од брестови – неговото дрво во вода не гние со векови. Сега, брестот е дефицитарна суровина.
Брестовите навистина убиваат – и тоа без магија
Британското суеверие за дрва-убијци има реална основа. Големи, здрави гранки одеднаш паѓаат летно време – феноменот е познат како „summer branch drop“. Причината е кавитација во садовите на дрвото поради силно испарување. Во Велика Британија годишно умираат 6 луѓе под гранки, половина од нив под брестови. Во 2014-та жена од 31 година умира во Кју Гарденс под тонска гранка која паѓа без да дувне никаков ветер.
Постепена еволуција и селекција: Надежта за брестовите лежи во генетиката и во природниот избор
По катастрофата, брестовите изгледаа осудени – но, се случи чудо. Нови стебла почнаа да растат од стари корени, циклус на смрт и возобновување на секои 10-20 години. Еволуцијата работи: преживуваат малку поотпорни примероци. Генетичари открија мутации за зголемена резистентност. Вештачки се одгледуваат нови сорти – францускиот „Morfeo“ е комплетно отпорен, шпанскиот „Ademuz“ – 90%. Но, овие не се истиот историски вид – имаат поинаква екологија.
Брестот е тивко предупредување: Силата ја носи слабоста, глобализацијата ги уништува локалните видови
Една габа уништи дрво што со илјади години креираше пејзажи. Глобализацијата го претвори локалниот проблем во планетарна пандемија за дрвјата. Истото му се заканува сега на јасенот, костенот, чемпресот. Коренската поврзаност, некогашна сила, стана слабост, а размноженоста ја направи популацијата лесна цел.
