Дали навистина постои слободна волја? Науката ги руши митовите и открива нова вистина
Прашањето за слободата на волјата е едно од најдлабоките во човечката историја – дали секогаш дека го контролираме сопствениот живот? Филозофи, теолози, а сега и научници, дебатираат: дали нашите избори се навистина наши или тие се предодредени пред да ги сфатиме? Ние често веруваме дека самите избираме, но дали навистина е така?
In This Article:
- Експериментот на Либет го доведе во прашање поимот слободна волја: мозокот решава пред да бидеме свесни
- Новата наука ја преиспитува оваа идеја
- Новите критериуми: за слободна волја се потребни избор, контрола и причини – Либет ги нема
- Слободната волја не е илузија, туку човечка автономија што можеме да ја зајакнеме
Експериментот на Либет го доведе во прашање поимот слободна волја: мозокот решава пред да бидеме свесни
Во 1980-тите, експериментот на Бенџамин Либет предизвика сензација: мозочната активност што ја подготвува раката за движење почнува стотици милисекунди пред да станеме свесни дека сакаме да го направиме тоа движење. Ова се толкуваше како доказ дека слободната волја е илузија – мозокот решава, а ние само накнадно си доделуваме заслуги за тоа решение. Така, во популарната култура се вкорени идејата дека нашата свест нема контрола врз нашите постапки.
Новата наука ја преиспитува оваа идеја
Ново, меѓудисциплинарно истражување од Бриселскиот слободен универзитет ја преиспитува оваа идеја. Истражувачот Ерик Керкхофс тврди дека заклучоците од експериментот на Либет се избрзнаи и дека начинот на експериментирање е премногу вештачки. Едноставното движење со прстот што се испитува во експериментот едвај личи на сложените и значајни одлуки од секојдневниот живот. Керкхофс вели дека Либет само потврдува дека несвесните процеси имаат значајна улога, но не ја поништуваат слободната волја.
Новите критериуми: за слободна волја се потребни избор, контрола и причини – Либет ги нема
Керкхофс предлага реосмислување на дефиницијата за слободна волја, истакнувајќи три клучни елементи: способност за избор, контрола над сопствените акции и делување врз основа на причини. Експериментот на Либет, според него, не ги исполнува овие критериуми. Дополнително, современата физика – особено квантната механика – покажува дека постојат непредвидливост и повеќе можни исходи во природата, што им дава простор на суштинските човечки избори.
Слободната волја не е илузија, туку човечка автономија што можеме да ја зајакнеме
Керкхофс заклучува дека слободата на волјата не е апсолутна или магична сила. Таа е реална, но кревка способност што се јавува во различна мера кај различни луѓе. Наместо да се зборува за „слобода на волјата“, тој предлага да го користиме терминот „лична автономија“. Волјата е како мускул: може да се измори, но може и да се зајакне со вежбање самоконтрола и следење долгорочни цели. Ова ново толкување ни отвора врата кон похумано и пореално разбирање на сопствената слобода.
