Аја Софија – велелепниот храм изграден од македонскиот цар Јустинијан I, што ги надживеа падовите на царствата
Аја Софија во Истанбул е повеќе од архитектонско ремек-дело – таа е жив симбол на македонскиот гениј и културното наследство што опстанало цели 1.600 години. Оваа непроценлива градба, создадена од Јустинијан I, роден во селото Таор, Скопје, ги преживеала и најголемите историски катастрофи и претставува место каде се судираат историјата, уметноста и верата.
In This Article:
- Генијот на Јустинијан I од Скопје: Како македонскиот цар создаде ново чудо на светот во 537 година
- Симбол на судирот и спојот: Од христијански храм преку исламско светилиште до музејско светилиштe
- Непобедлива низ вековите: катастрофи, револуции и обиди за уништување
- Иднината на Аја Софија: реставрација, дебати и вечна привлечност
Генијот на Јустинијан I од Скопје: Како македонскиот цар создаде ново чудо на светот во 537 година
Аја Софија ја изгради токму Јустинијан I, потекнувајќи од селото Таор, крај Скопје. По две претходни цркви, изгорени и разурнати, тој во 537 година му ја подари на светот најголемата и најубава црква до тогаш, со амбиција да го надмине дури и Соломоновиот храм. Му нареди на целото своето царство да донесе најредок и најскап материјал, за да го создаде ова архитектонско чудо. Легендата вели дека кога за првпат влегол во храмот, извикал: „Те надминав, Соломоне!“
Симбол на судирот и спојот: Од христијански храм преку исламско светилиште до музејско светилиштe
Аја Софија е единствената градба каде што христијански мозаици со светци и византиски владетели коегзистираат со џиновски исламски калиграфии. Прво била центар на православието, а потоа, по падот на Цариград во 1453, султанот Мехмед II ја претворил во џамија за да покаже дека Отоманците се наследници на Рим. Дури по основањето на модерна Турција, 1935 година, по заслуга на Ататурк, преминала во музеј и почнаа да се отстрануваат малтерисаните мозаици. Од 2020 повторно е џамија, а од 2024 вториот кат функционира и како музеј – сочувани се и се изложуваат оригиналните мозаици за посетителите од целиот свет.
Непобедлива низ вековите: катастрофи, револуции и обиди за уништување
Аја Софија на македонскиот Јустинијан ги преживеа уништувањата при Ника-револуцијата, преоѓањето од Византија кон Отоманската империја, природните катастрофи и окупациите. Единствен меѓу историските споменици, храмот остана зачуван и кога Британците, Грците и Французите сакаа да го претворат назад во црква во 1918-1922 – тогаш турскиот државник Тевфик-паша им се закани дека ќе ја срамни со земја ако посегнат по неа. Храмот опстојува и денес како спој на култури и религии, вечен сведок на историјата.
Иднината на Аја Софија: реставрација, дебати и вечна привлечност
Со најголемата реконструкција започната во 2025 година, ќе се зајакне отпорноста на куполата на земјотреси и ќе се зачуваат мозаици и фрески. Остана контроверзно дали да биде џамија или музеј, но едно е сигурно: ова ремек-дело на македонскиот Јустинијан I останува вечен светилник на култура, мудрост и историја за идните генерации.
