Achillesowa pięta Europy jak rzadkie pierwiastki ziem rzadkich wystawiają UE na szantaż gospodarczy ze strony Chin
W ostatnich latach pierwiastki ziem rzadkich stały się centralnym punktem rywalizacji między największymi potęgami świata. Materiały te są niezbędne do wytwarzania szerokiego spektrum produktów — od broni po wyroby medyczne, sprzęt AI i samochody. W nowym układzie USA i Europa znajdują się w niekorzystnej pozycji, ponieważ Chiny kontrolują nawet do 90% światowego handlu pierwiastkami ziem rzadkich. Wynika to przede wszystkim z tego, że od dekad promują wydobycie i przerób tych surowców. Już w latach 50. XX wieku Chiny zaczęły wydobywać złoże Bayan Obo w wewnętrznej Mongolii, które dziś jest największą kopalnią rzadkich ziem. Do lat 90. znacznie zwiększyły inwestycje, stając się światowym liderem w produkcji i przerobie. Dziś PRC wydobywa te surowce zarówno w granicach swojego kraju, jak i w innych państwach, zwłaszcza w Afryce, chociaż większość przerobu nadal odbywa się w Chinach. To oznacza, że gdy zapotrzebowanie na rzadkie ziemie wzrosło wraz z rozwojem energetyki odnawialnej i wysokowydajnych systemów AI, Chiny miały już rozbudowaną sieć do eksploatacji i przerobu.
In This Article:
- Europa w tyle za USA i Chinami w produkcji pierwiastków ziem rzadkich
- Napięcia rosną, gdy Chiny bronią swojego monopolu
- Pekin ogranicza eksport rzadkich ziem i technologii do UE
- Ruchy dyplomatyczne i mechanizm anty‑omijania UE
- EU i USA zawierają porozumienie o czasowym złagodzeniu ograniczeń
- RESourceEU i dywersyfikacja źródeł
- Wyzwania i nadzieje – recykling i przyszłość UE
- Newsletter – cotygodniowy przegląd badań w Europie
Europa w tyle za USA i Chinami w produkcji pierwiastków ziem rzadkich
Z perspektywy produkcji Europa pozostaje w tyle za Stanami Zjednoczonymi i Chińską Republiką Ludową w zakresie produkcji pierwiastków ziem rzadkich. Jednak bez tych materiałów nie może funkcjonować wysokotechnologiczny przemysł, w tym produkcja leków i samochodów elektrycznych. UE importuje dużą część tych surowców z Chin — w przedziale od 40% do 100%, w zależności od źródła i uwzględnianych materiałów. Czytaj dalej: Globalny wyścig o krytyczne minerały. Dlaczego mają tak duże znaczenie?
Napięcia rosną, gdy Chiny bronią swojego monopolu
W ostatnim roku trójstronna wojna taryfowa wywołana przez administrację Trumpa — obejmująca USA, UE i Chiny — uwypukliła wrażliwość UE, która musi utrzymywać dostawy tych materiałów po przystępnych cenach. Chiny są świadome swojej ekonomicznej, geopolitycznej i strategicznej przewagi i zdeterminowane, by jej nie stracić. Beijing jest wyraźnie gotowy posunąć się daleko, aby chronić swój monopol. W kwietniu 2025 r. Chiny wprowadziły drastyczne ograniczenia eksportu tych materiałów. Dyskusje na szczycie UE-Chiny w lipcu koncentrowały się na możliwości zniesienia tych ograniczeń, a w końcu podjęto wstępne porozumienie. Pod koniec września holenderski rząd zdecydował się przejąć Nexperię, chińsko‑właścianą spółkę z siedzibą w Holandii, która głównie produkuje układy scalone dla przemysłu motoryzacyjnego, w reakcji na próby obejścia przepisów o własności intelektualnej.
Pekin ogranicza eksport rzadkich ziem i technologii do UE
9 października Pekin ogłosił, że eksport rzadkich ziem i technologii do UE będzie podlegał licencjom eksportowym dla wszystkich produktów zawierających ponad 0,1% rzadkich ziem pochodzących z Chin, a także zakazuje eksportu rzadkich ziem do produkcji broni. Te działania grożą ogromnym obciążeniem dla europejskiego przemysłu i łańcuchów dostaw. Mimo to, 19 listopada holenderski rząd ogłosił zawieszenie konfiskaty Nexperii jako gest dobrej woli.
Ruchy dyplomatyczne i mechanizm anty‑omijania UE
Sytuacja była poważna na tyle, że podczas posiedzenia Rady Europejskiej w październiku UE rozważała aktywację swojego mechanizmu anty‑circumvention, ustanowionego pod koniec 2023 do reagowania w sytuacjach szantażu gospodarczego. UE prowadzi dwie komplementarne linie działania: negocjacje z Chinami i dywersyfikację źródeł. Na prośbę komisarza ds. handlu Maroša Šefčoviča powołano „specjalny kanał” komunikacji z Chinami, aby priorytetować wnioski UE. Do tej pory rozwiązanie okazało się skuteczne — spośród 2000 wniosków zatwierdzono ponad połowę w zaledwie kilka dni od ogłoszenia środka.
EU i USA zawierają porozumienie o czasowym złagodzeniu ograniczeń
W listopadzie UE dołączyła do porozumienia wcześniej osiągniętego między Stanami Zjednoczonymi a Chinami, które pozwala na tymczasowe (na rok) złagodzenie restrykcji eksportowych. UE rozważała także inne środki, w tym tarcze taryf w naturze, by skłonić Chiny do dostaw rzadkich ziem. Z oczywistej przyczyny Chiny wciąż wykorzystują swoją dominację, dlatego UE musi zabezpieczyć surowce z innych źródeł.
RESourceEU i dywersyfikacja źródeł
UE zatwierdziła nową regulację mającą zapewnić dopływ krytycznych surowców już w 2023 r. oraz ogłosiła RESourceEU, plan inspirowany REPowerEU mający na celu dywersyfikację źródeł poprzez produkcję wewnątrz UE i import z państw trzecich innych niż Chiny. Obecnie UE nie ma aktywnych kopalni rzadkich ziem, więc duża część materiałów ma pochodzić z recyklingu i inicjatyw odzysku. Choć strategia ta niesie koszty ekonomiczne i środowiskowe, UE nie może sobie pozwolić na przegraną w walce o lepszą pozycję w układzie sił światowego porządku.
Wyzwania i nadzieje – recykling i przyszłość UE
Dywersyfikacja źródeł będzie wymagać także inwestycji w recykling i rozwój alternatywnych źródeł, aby ograniczyć zależność od Chin. Ta strategia wiąże się z kosztami ekonomicznymi i środowiskowymi, ale to bitwa, którą UE musi wygrać, jeśli chce utrzymać korzystną pozycję w porządku świata.
Newsletter – cotygodniowy przegląd badań w Europie
Cotygodniowy e-mail po angielsku z ekspertyzami naukowców i badaczy. Daje przegląd różnorodności badań prowadzonych na kontynencie i rozważa kluczowe kwestie stojące przed państwami europejskimi. Zapisz się na newsletter!
